Een rondje langs de velden: Voedselbos Vierhoeven
Samen met koplopers van binnen en buiten de landbouw zet Stichting Voedselbosbouw belangrijke stappen voorwaarts om een vruchtbare bodem te creëren voor de voedselbosbouw in Nederland. Als onderdeel van het programma Duurzame Doorbraak Voedselbosbouw maken zij zich sterk voor de missie om in vijf jaar minstens honderdvijftig hectare voedselbossen te realiseren op landbouwgronden. Wie zijn deze voedselbospioniers? In de rubriek ‘Een rondje langs de velden’ stellen wij hen aan jullie voor. In deze aflevering* is het woord aan Patrick ’t Hart (49) van Voedselbos Vierhoeven in Roosendaal. “We willen met dit voedselbos onze leefomgeving verbeteren, maar óók laten zien wat mogelijk is om anderen te inspireren.”
Voedselbospionier Patrick 't Hart tijdens het plantseizoen 2021-2022 - foto's: Koen Mol
Aan de zuidrand van Roosendaal, ter hoogte van sportpark Vierhoeven, wordt Voedselbos Vierhoeven gerealiseerd door een samenwerkingsverband van Brabant Water, een groep omwonenden en Stichting Voedselbosbouw. Het voedselbos ligt in een groengebied van zo’n dertig hectare rond het drinkwaterstation van Brabant Water. Van dit groengebied zal acht hectare - verdeeld over twee percelen van drie en vijf hectare - worden benut voor de ontwikkeling van een voedselbos. Brabant Water wil onderzoeken of een voedselbos een rendabele vorm van landbouw is die tegelijkertijd zorgdraagt voor een vitale natuur, een gezonde bodem en goed is voor het grond- en drinkwater. Patrick ’t Hart is kartrekker van dit project en maakt deel uit van een kernteam van vier Roosendalers die zich hebben verenigd in Coöperatie Aardevol. De voorliefde voor de natuur zat er bij Patrick al vroeg in. In zijn kindertijd was hij vaak in het bos te vinden en als middelbare scholier wilde hij boswachter worden en biologie studeren. Al snel kreeg zijn levensloop echter een andere wending. Patrick studeerde bedrijfskunde in Tilburg, waarna een carrière in het bedrijfsleven lonkte. “Na mijn studie werkte ik jarenlang als consultant bij en voor grote ondernemingen. In de laatste vijftien jaar werkte ik met een groep collega’s vanuit ons eigen adviesbureau voor bedrijven en instellingen in het zuiden van het land.”
Voedselbosontwerper Bastiaan Rooduijn
Toch kroop het bloed waar het niet gaan kon en drong gaandeweg bij Patrick het besef door dat de manier waarop we werken, leven en consumeren scheurtjes begint te vertonen. “Ik zat jarenlang in een achtbaan waarin ik me richtte op mijn carrière en geld verdienen. Dat begon te schuren en zo’n twee jaar geleden kreeg ik steeds meer het gevoel dat het bestaande systeem, dat is gericht op ongebreidelde groei, barsten begint te vertonen. Ik vind de natuur nog steeds fascinerend, maar kijk er ook naar vanuit het besef dat de mens ten onrechte denkt superieur te zijn en dat de natuur maakbaar is. We staan steeds verder van de natuur af en als we zo doorgaan, is er straks op de aarde geen plek meer waar we kunnen leven.”
Van onvruchtbare vallei tot groene oase
Patrick verdiepte zich in agroforestry en las over alternatieve vormen van landbouw die niet ten koste gaan van de natuur. Een kantelpunt was een film van John Liu, een Chinees-Amerikaanse filmmaker en ecoloog. In 1995 filmde Liu een lössplateau in China en trof hier de meest weggespoelde plek ter wereld aan. In deze onvruchtbare vallei werd de bevolking getergd door overstromingen, droogte en hongersnood. “Liu zag hoe de Chinese overheid met een groot project, gebaseerd op agroforestry, probeerde een deel van het plateau om te vormen”, vertelt Patrick. Toen Liu tien jaar later opnieuw kwam filmen, zag hij hoe de verdorde vallei een oase van groen was geworden. “Deze film laat zien wat het zelfherstellende vermogen is van de natuur en hoe de mens een positieve invloed kan uitoefenen op ecosystemen, in plaats van deze uit te putten”, zegt Patrick. “Ik kwam terug bij mijn voorliefde voor de natuur en als bedrijfskundige zag ik ook een nieuw model voor me, waarbij ecologische, sociale en economische ontwikkeling hand in hand gaan. Via Stichting Voedselbosbouw maakte ik kennis met de principes van de voedselbosbouw. Ik volgde de Basiscursus Voedselbossen bij Wouter van Eck en Stijn Heijs. Het was Stijn die mij wees op de pilot van Brabant Water.”
Een vrijwilliger aan het werk tijdens de plantdagen in het najaar van 2021
Platform als inspiratiebron voor nieuwe voedselbossen
Hierna kwam alles in een stroomversnelling. In de afgelopen winter ging op de kavels van Brabant Water - ingeklemd tussen de Nispenseweg en de Willem Dreesweg in Roosendaal - de schop de grond in. Coöperatie Aardevol tekent voor ontwikkeling en beheer van het voedselbos. Naast Patrick wordt het kernteam gevormd door Annemieke Doomen, die vanuit haar professie betrokken is bij verschillende projecten gericht innovatie en duurzame ontwikkeling - Mariëlle van Overveld - eigenaar van ‘Boer, winkel van het land’, een boerenlandwinkel in Roosendaal waar streekproducten worden verkocht - en hovenier en landschapsontwerper Paul Samuels. Patrick: “We hebben zeer verschillende achtergronden, maar door deze disciplines te bundelen, versterken we elkaar. Wat ons bindt, is dat we met dit voedselbos onze leefomgeving willen verbeteren, maar óók laten zien wat mogelijk is en anderen inspireren. Zo kan Coöperatie Aardevol in de toekomst ook een platform worden waarin we kennis opdoen en de ontwikkeling van vergelijkbare projecten in West-Brabant kunnen starten.”
'Ik geloof dat initiatieven pas echt duurzaam zijn als deze in ecologisch, sociaal en economisch opzicht met elkaar evenwicht zijn'. “Onder begeleiding van landschaps- en voedselbosontwerper Bastiaan Rooduijn en Stijn Heijs, werken we het ontwerp en verdienmodel uit en hebben we nagedacht over klantgroepen die we willen bedienen. Zo is het de bedoeling dat inwoners van Roosendaal lid kunnen worden van onze coöperatie en op basis van een abonnement op termijn kunnen profiteren van onze opbrengsten. Ook hebben we contacten met grotere afnemers, zoals de cateraar van Brabant Water. Verder zijn we in gesprek met lokale restaurants en ‘specialty afnemers’, zoals een bierbrouwer en een maker van theeproducten, die meerjarige kruiden willen afnemen als ingrediënt voor hun eindproducten”, legt Patrick uit.
'We willen Roosendalers laten kennismaken met de principes van een meerjarig voedselsysteem en hen inspireren met gezonde en duurzame vormen van voedselproductie'
“Ook gaan we aandacht besteden aan educatie en willen we jonge en volwassen Roosendalers laten kennismaken met de principes van een meerjarig voedselsysteem, hen inspireren met gezonde en duurzame vormen van voedselproductie, maar óók laten kennismaken met gezonde alternatieven voor bestaande voeding. We zijn begonnen met de eerste gesprekken met het basis- en voortgezet onderwijs om te kijken welke educatieve projecten we kunnen ontwikkelen. Zo kunnen basisscholieren in ons voedselbos opdrachten doen en werkstukken maken en kunnen we mbo-studenten vragen om onderzoek te doen.”
Het perceel waar Voedselbos Roosendaal wordt aangeplant
Kweekvijver voor experimenten
In februari zijn de eerste vierhonderd bomen voor Voedselbos Vierhoeven aangeplant. Vijftien soorten bomen en struiken zullen uitgroeien tot een windsingel en in het vroege voorjaar is de grond ingezaaid met haver, bloemen en kruiden die de bodem verbeteren. “De grond van ons voedselbos was jarenlang in gebruik als akkerland. Om bomen te kunnen aanplanten, moet de grond worden voorbereid. We experimenteren hierbij met verschillende soorten van voorbereiding. Zo hebben we in vier vakken verschillende éénjarige gewassen ingezaaid en is één vak met het bestaande raaigras ongemoeid gelaten. De vier andere vakken zijn ingezaaid met onder andere Sudangras - een graansoort die kan worden ingezet als groenbemester - met stikstofbinders en een bosperceelmengsel”, legt Patrick uit. “Zo kunnen we zien welke voorbereiding het beste werkt.” Dat er veel bomen geplant worden, is wel duidelijk, want op het perceel passen ruim 16.000 bomen en struiken. “Na de zomer maken we een keuze voor de soorten fruit, noten, paddenstoelen en meerjarige groenten en kruiden die we willen verbouwen. We geloven dat de vleesconsumptie zal afnemen en de behoefte aan plantaardig voedsel groeien. Meerjarige planten en bomen, zoals kastanje en hazelaar, hebben de potentie om de eiwitten en koolhydraten in ons dieet te vervangen.”
'Ik geloof dat initiatieven pas echt duurzaam zijn als deze in ecologisch, sociaal en economisch opzicht met elkaar evenwicht zijn'
Patrick ziet de toekomst met veel vertrouwen tegemoet. “In de komende vijf jaar willen we steeds kleine successen laten zien, zodat we kunnen aantonen dat dingen in beweging zijn. Ik verwacht dat we tegen die tijd het grootste deel van ons ontwerp hebben gerealiseerd en het publieke deel handen en voeten heeft gekregen. Ik zou het ook mooi vinden als we de technologie voor ons kunnen laten werken, bijvoorbeeld door drones over het voedselbos te laten vliegen en oogsten. Ik geloof dat initiatieven pas echt duurzaam zijn als deze in ecologisch, sociaal en economisch opzicht met elkaar evenwicht zijn.”
*Dit artikel verscheen in november 2021 in de nieuwsbrief van Stichting Voedselbosbouw