Een rondje langs de velden: Natuurplaats Binnenbos
Samen met koplopers van binnen en buiten de landbouw zet Stichting Voedselbosbouw belangrijke stappen om een vruchtbare bodem te creëren voor de professionele voedselbosbouw in Nederland. Als onderdeel van het programma Duurzame Doorbraak Voedselbosbouw maakt zij zich sterk voor de missie om in vijf jaar minstens honderdvijftig hectare voedselbossen te realiseren op landbouwgronden. Wie zijn deze voedselbospioniers? In de rubriek ‘Een rondje langs de velden’ stellen wij hen aan jullie voor. In deze aflevering* is het woord aan Kaat Biesemans-Hoogewijs en Jasper Folmer van Voedselbos Binnenbos. “We geven natuurlijke processen de ruimte, met zo weinig mogelijk menselijk ingrijpen.”
De kiem voor Voedselbos Binnenbos wordt gelegd op een drassig weiland van zware rivierklei, omgeven door sloten en doortrokken met greppels, in het stroomgebied van de Kromme Rijn, vlakbij Driebergen. Het grasland wordt langzaam omgevormd tot een voedselbos, als experiment in de regio, bedoeld om burgers en boeren te inspireren. Het voedselbos maakt deel uit van Natuurplaats Binnenbos, een gebied dat vroeger onderdeel was van Landgoed Sterkenburg en sinds 2019 in eigendom is van de ForestPeace Foundation. Natuurplaats Binnenbos telt ruim tachtig hectare. Een derde hiervan is cultuurgrond is en twee derde bestaat uit natuurgrond, waarvan een deel is bestemd voor natuurlijke begrazing; op een ander deel van de landbouwgrond wordt Voedselbos Binnenbos aangeplant.
Voedselbosbouwer Kaat Biesemans-Hoogewijs en vrijwilliger Marinka Pet - foto: Simo Goddijn
Van docent tot voedselboswachter
Voedselboswachter Kaat Biesemans-Hoogewijs gaat de uitdaging aan om dit natte en drassige weiland om te toveren tot een voedselbos dat niet alleen boer en burger inspireert, maar vooral lekker en gezond voedsel produceert door met de natuur samen te werken. Voor een oud-docent Frans en Spaans, lijkt de rol van voedselboswachter niet direct een logische keuze. “Twintig jaar geleden verhuisde ik van België naar Nederland en sinds de zomer van 2006 woon ik met mijn gezin in Bunnik, vlakbij Utrecht. Ik heb jarenlang aan Hogeschool Utrecht als docent Frans en Spaans gewerkt, tot ik zo’n acht jaar geleden last kreeg van mijn gehoor. Het lesgeven was uiteindelijk niet meer vol te houden; inmiddels ben ik aan één kant bijna doof.” Deze ingrijpende gebeurtenis deed Kaat besluiten om de bakens te verzetten. “Ik heb altijd hart voor de natuur gehad en besloot een hoveniersopleiding aan het Wellantcollege te volgen. Ik kwam op het spoor van de voedselbosbouw toen ik aan een eindopdracht over de eetbare tuin werkte en een presentatie van Madelon Oostwoud - auteur van het boek ‘Voedselbos. Inspiratie voor ontwerp en beheer’ - volgde. Van november 2018 tot november 2019 volgde ik de jaarcursus Voedselbossen van Wouter van Eck en Fransjan de Waard. Ik dacht: ‘Dit is het’.”
Initiatiefnemer Jasper Folmer en Kaat Biesemans-Hoogewijs - foto: Babs Bouwman, Nieuwsblad De Kaap
In 2020 vernam Kaat van de plannen van de ForestPeace Foundation om een voedselbos aan te planten. In dezelfde periode ontmoette ze Jasper Folmer, projectleider van Natuurplaats Binnenbos, en sloot zich als ‘voedselboswachter’ aan bij het project. Jasper deelt Kaats voorliefde voor de natuur. Hij groeide op in een dorpje in Twente en bracht veel tijd door op landgoed Twickel, een landschap waarin bossen met oude eiken, heidevelden, akkers en weilanden elkaar afwisselen. “Mijn ouders brachten mij bij hoe mooi en kwetsbaar de natuur is. Ik ben nog altijd gefascineerd door de schoonheid, diversiteit en veerkracht van de natuur. Er zijn talloze levende organismen en dieren en de verwondering over hoe dit met elkaar samenwerkt, inspireert me. Ik heb me ook in mijn loopbaan lang gericht op het verbinden van mensen met de natuur. Als oprichter van Nature Lab heb ik onder meer expedities georganiseerd naar natuurgebieden in verschillende landen. Zo’n drie jaar geleden kwam ik op de gedachte dat ik iets wilde teruggeven.”
Ook dat spoor leidde naar Natuurplaats Binnenbos. Jasper hoorde er voor het eerst over tijdens een bijeenkomst die filantroop Fred Matser, oprichter van de ForestPeace Foundation, had georganiseerd. Sindsdien houdt hij zich als projectleider bezig met het tot leven brengen van de visie die achter dit project schuilt. Zo krijgt de natuur op Natuurplaats Binnenbos alle ruimte om zich te ontwikkelen. Het landschap wordt er niet gevormd door de mens, maar door de natuur. “We willen het ecosysteem herstellen en ontwikkelen, met de natuur als regisseur. Zo bevorderen we de harmonie tussen de mens en zijn natuurlijke omgeving.” Kaat: “Het voedselbos past heel goed in deze gedachte. We geven natuurlijke processen de ruimte, met zo weinig mogelijk menselijke interventie. We gaan uit van de ontwikkeling van het ecosysteem zelf, in plaats van het te controleren. Zo krijgt het gebied de kans zich te ontwikkelen met meer biodiversiteit en nieuwe soorten gewassen, planten, bomen en dieren. We willen laten zien dat ecologisch gerichte landbouw ook een verdienmodel kan zijn. En dat er, als je de natuur de ruimte geeft, een verrassend, divers en harmonieus landschap ontstaat.”
In februari 2021 is in nauw overleg met voedselbosontwerper Evelyn Derksen, bestuurslid van Stichting Voedselbosbouw, de kiem gelegd voor Voedselbos Binnenbos en zijn de randen en de windkeringen aangeplant. In het voorjaar is begonnen met het inplanten van zaailingen voor een boomsingel. “In de komende jaren zal het een uitdaging zijn om planten te selecteren die het goed doen bij een hoge grondwaterstand. Naarmate het voedselbos groeit, is het echter onze verwachting dat het bos steeds meer water gaat vasthouden, zodat we een grotere verscheidenheid aan soorten kunnen aanplanten”, vertelt Kaat.
'We willen het ecosysteem herstellen en ontwikkelen, met de natuur als regisseur'
“Dit najaar en in de komende winter gaan we nieuwe hagen aanplanten; niet alleen als windkering, maar óók om de biodiversiteit en het ontstaan van een microklimaat te stimuleren. Bovendien bieden hagen nestgelegenheid voor vogels, dienen zij als voedselbron voor bestuivers, kunnen kleine zoogdieren erin schuilen en kunnen ze water vasthouden, om maar een paar dingen te noemen. Naast het planten van de eerste eetbare soorten wil ik proberen de kruidlagen versneld in te voeren. Deze nazomer heb ik zaad verzameld van allerlei wilde kruiden die het goed doen op zware klei en voor een lange bloesemboog zorgen, zoals berenklauw, boerenwormkruid, fluitenkruid, de teunisbloem, smeerwortel, wilde peen, duizendblad en pastinaak. Op deze manier wil ik straks ook versneld insecten aantrekken die de planten kunnen bestuiven.”
Het vervagen van de scheidslijnen tussen landbouw en natuur
Naast de productie van voedselbosproducten voor kleinschalige markten moet het voedselbos een inspiratiebron voor boeren worden. “We hebben als mens de neiging om alles naar onze hand te zetten, alles te controleren en in hokjes te plaatsen. Dat is ook zichtbaar in ons landschap. Zodra je een stap terugzet, is de natuur echter heel goed in staat zich op een gezonde manier te ontwikkelen, zodat er meer biodiversiteit ontstaat. Op Natuurplaats Binnenplaats proberen we weg te blijven van de harde scheidslijnen tussen landbouw en natuur. Een voedselbos past heel mooi in deze visie”, zegt Jasper. “Een voedselbos wordt uiteindelijk een heel rijk en natuurlijk ecosysteem. We willen boeren en burgers laten zien dat je op andere manieren gewassen kunt verbouwen en tegelijkertijd de natuur kunt ontwikkelen.” Kaat sluit zich hierbij aan. “Over vijf jaar, als het voedselbos tot wasdom begint te komen, wil ik van elk boompje en plantje weten waar het staat en een binding opbouwen met alles wat er groeit en bloeit. Deze kennis en mijn passie voor natuur en voedselbossen wil ik graag delen. Want diep van binnen ben ik nog steeds de leraar en verhalenverteller die anderen wil inspireren. De kern van ons verhaal is dat de natuur ongelooflijk mooi en ingenieus in elkaar zit en dat het een voorrecht is om met de natuur samen te werken.”
*Dit artikel verscheen in december 2021 in de nieuwsbrief van Stichting Voedselbosbouw